Po 1839 r., kiedy Louis Jaques Mandé Daguerre opublikował opracowaną przez siebie metodę utrwalania obrazu na posrebrzanej płytce miedzianej, nazwaną następnie od nazwiska wynalazcy dagerotypią, nastąpił gwałtowny rozwój techniki fotograficznej. Proces dagerotypii był stosunkowo skomplikowany, dlatego już w 1841 r. William H. F. Talbot opracował nową metodę nazwaną kalotypią. Proces ten był znacznie mniej wymagający i początkowo polegał na nasączaniu papieru roztworem soli kuchennej, a następnie pokrywaniu roztworem azotanu srebra, w wyniku czego powstawała światłoczuła warstwa chlorku srebra. Tak spreparowany papier naświetlano od 5 do 10 minut w pełnym słońcu. Powstały obraz negatywowy można było stykowo kopiować na taki sam papier, w wyniku czego powstawał pozytyw. Chęć poprawy jakości (głównie ostrości) zdjęć doprowadziła niebawem do zastąpienia negatywu papierowego - szklanym. W 1851 r. Frederick S. Archer zaprezentował światu technikę mokrego kolodionu. Na dokładnie oczyszczoną szklaną płytę nanosiło się warstwę kolodionową - roztwór alkoholowo-eterowy nitrocelulozy, czyli bawełny strzelniczej. Przed naświetleniem dodawano do kolodionu mieszaninę uczulającą, w skład której wchodziły różne sole w rozmaitych proporcjach (receptury stanowiły pilnie chronioną przed konkurencją tajemnicę). Następnie płytę szklaną, z lekko zastygniętą wartswą kolodionową, zanurzono w roztworze azotanu srebra i jeszcze mokrą umieszczano w aparacie (kliszę należało naświetlić i wywołać zanim zdążyła wyschnąć). Czas naświetlania był znacznie krótszy, liczono go w sekundach. Technika ta była dominująca aż do początku lat 80-tych XIX w. Wreszcie w latach 70-tych Richard L. Maddox, zastępując nośnik kolodionowy żelatynowym i wprowadzając pierwszą suchą kliszę negatywową, doprowadził do zrewolucjonizowania techniki fotograficznej. Metoda żelatynowo-srebrowa polegała na pokryciu szklanej płyty warstwą żelatyny, która była nośnikiem dla światłoczułych soli. Największą innowację stanowił fakt, że klisza nie musiała być naświetlana na mokro, co pozwalało na jej wcześniejsze przygotowanie. Dzięki tej technice w latach 80-tych rozpoczął się gwałtowny rozwój produkcji światłoczułych materiałów fotograficznych na skalę przemysłową.
Muzeum Etnograficzne w Krakowie od ponad stu lat gromadzi etnograficzną dokumentację kontekstową dla swoich zbiorów. Jednym z najstarszych i najcenniejszych zespołów przechowywanych w naszym archiwum jest kolekcja blisko 7,5 tys. zabytkowych klisz szklanych z końca XIX i początku XX w. Zespół składa się w większości z negatywów żelatynowo-srebrowych na podłożu szklanym oraz negatywów kolodionowych. Spośród nich można wyodrębnić kilka najcenniejszych, zarówno pod względem etnograficznym, jak i artystycznym, zbiorów autorstwa wybitnych XIX i XX wiecznych twórców - pionierów, którzy jako jedni z pierwszych wykorzystali technikę fotograficzną w badaniach etnograficznych. W obiektywie wczesnych fotografów znalazły się tradycyjne budownictwo wiejskie i miejskie, strój ludowy codzienny i odświętny, praca, obyczaje i obrzędowość, przedmioty codziennego użytku, pejzaż. Na tym tle portretowany był człowiek – główny temat i bohater całej kolekcji. W duchu powstających równolegle naukowych zasad etnologii i antropologii, fotografowie tworzyli obraz wsi i małych miasteczek oraz zamieszkujących je ludzi, ze świadomością „zapisywania” czegoś, co przemija.
Wśród nich na szczególną uwagę zasługują bogate zbiory fotografii m. in. Leopolda Węgrzynowicza, Eugeniusza Frankowskiego czy Walerego Eljasza Radzikowskiego. Trzon kolekcji L. Węgrzynowicza tworzą wizerunki ludzi prezentujących tradycyjne stroje ludowe z różnych regionów Małopolski, życie codzienne i obyczaje ludności wsi oraz cenne przykłady budownictwa wiejskiego z początku XX w. Zbiór fotografii E. Frankowskiego, wybitnego uczonego – etnologa, archeologa, antropologa, muzeologa, znawcy kultury ludowej Hiszpanii i ludu Basków, stanowi dokumentację badań etnograficznych prowadzonych przez niego w latach 1911-1914 w Małopolsce (głównie na Sądecczyźnie), a także na Polesiu i Wołyniu. Szczególnie ciekawy zapis zawierają klisze z 1912 r. - antropologiczne portrety mieszkańców Polesia w podwójnych ujęciach, profilem i en face. Niezwykła wartość etnograficzną, a przede wszystkim artystyczną, ma zbiór zdjęć W. E. Radzikowskiego, malarza, grafika i fotografa, miłośnika Tatr i Zakopanego, współtwórcy i propagatora turystyki tatrzańskiej, współzałożyciela Towarzystwa Tatrzańskiego, autora licznych przewodników. W. E. Radzikowski zafascynowany Podhalem oraz życiem i zwyczajami ludu góralskiego, podporządkował Tatrom niemal całą swoją twórczość artystyczną. Aparat fotograficzny służył mu jako swego rodzaju szkicownik artystyczny, który pozwalał na późniejsze odtworzenie utrwalonych widoków w pracowni malarskiej. Zbiór ten, stanowiący najstarszą część kolekcji fotograficznej Muzeum, ma szczególną wartość, zarówno z punktu widzenia etnograficznego, jak i historycznego. Niektóre fotografie, wchodzące w jego skład, zostały wykonane w niemalże zapomnianej już technice mokrej płyty kolodionowej, rzadko spotykanej w zachowanych zasobach archiwalnych.
Większość przechowywanej w archiwum kolekcji klisz szklanych trafiła do Muzeum Etnograficznego jeszcze przed II Wojną Światową. Najprawdopodobniej wtedy ówczesny dyrektor i założyciel naszego Muzeum - Seweryn Udziela, zlecił sporządzenie specjalnych drewnianych pudeł do przechowywania niezwykle delikatnych klisz. W tych pięknie wykonanych, trwałych opakowaniach negatywy przetrwały ponad 100 lat i zachowały się do naszych czasów w doskonałym stanie. Jedno z nich prezentowane jest jako obiekt tygodnia.
Opracował Mateusz Król.
Bibliografia:
Harasym Z., Stare fotografie. Poradnik kolekcjonera, Kraków 2005.
Grabski M., Walery Eljasz Radzikowski – fotograf Tatr i Podhala, Dagerotyp, nr 14/2005.
Sztandara M., Fotografia etnograficzna i „etnograficzność” fotografii. Studium z dziejów myśli etnologicznej i fotografii II poł. XIX w. i I poł. XX w., Opole 2006.
Muzeum Etnograficzne w Krakowie od ponad stu lat gromadzi etnograficzną dokumentację kontekstową dla swoich zbiorów. Jednym z najstarszych i najcenniejszych zespołów przechowywanych w naszym archiwum jest kolekcja blisko 7,5 tys. zabytkowych klisz szklanych z końca XIX i początku XX w. Zespół składa się w większości z negatywów żelatynowo-srebrowych na podłożu szklanym oraz negatywów kolodionowych. Spośród nich można wyodrębnić kilka najcenniejszych, zarówno pod względem etnograficznym, jak i artystycznym, zbiorów autorstwa wybitnych XIX i XX wiecznych twórców - pionierów, którzy jako jedni z pierwszych wykorzystali technikę fotograficzną w badaniach etnograficznych. W obiektywie wczesnych fotografów znalazły się tradycyjne budownictwo wiejskie i miejskie, strój ludowy codzienny i odświętny, praca, obyczaje i obrzędowość, przedmioty codziennego użytku, pejzaż. Na tym tle portretowany był człowiek – główny temat i bohater całej kolekcji. W duchu powstających równolegle naukowych zasad etnologii i antropologii, fotografowie tworzyli obraz wsi i małych miasteczek oraz zamieszkujących je ludzi, ze świadomością „zapisywania” czegoś, co przemija.
Wśród nich na szczególną uwagę zasługują bogate zbiory fotografii m. in. Leopolda Węgrzynowicza, Eugeniusza Frankowskiego czy Walerego Eljasza Radzikowskiego. Trzon kolekcji L. Węgrzynowicza tworzą wizerunki ludzi prezentujących tradycyjne stroje ludowe z różnych regionów Małopolski, życie codzienne i obyczaje ludności wsi oraz cenne przykłady budownictwa wiejskiego z początku XX w. Zbiór fotografii E. Frankowskiego, wybitnego uczonego – etnologa, archeologa, antropologa, muzeologa, znawcy kultury ludowej Hiszpanii i ludu Basków, stanowi dokumentację badań etnograficznych prowadzonych przez niego w latach 1911-1914 w Małopolsce (głównie na Sądecczyźnie), a także na Polesiu i Wołyniu. Szczególnie ciekawy zapis zawierają klisze z 1912 r. - antropologiczne portrety mieszkańców Polesia w podwójnych ujęciach, profilem i en face. Niezwykła wartość etnograficzną, a przede wszystkim artystyczną, ma zbiór zdjęć W. E. Radzikowskiego, malarza, grafika i fotografa, miłośnika Tatr i Zakopanego, współtwórcy i propagatora turystyki tatrzańskiej, współzałożyciela Towarzystwa Tatrzańskiego, autora licznych przewodników. W. E. Radzikowski zafascynowany Podhalem oraz życiem i zwyczajami ludu góralskiego, podporządkował Tatrom niemal całą swoją twórczość artystyczną. Aparat fotograficzny służył mu jako swego rodzaju szkicownik artystyczny, który pozwalał na późniejsze odtworzenie utrwalonych widoków w pracowni malarskiej. Zbiór ten, stanowiący najstarszą część kolekcji fotograficznej Muzeum, ma szczególną wartość, zarówno z punktu widzenia etnograficznego, jak i historycznego. Niektóre fotografie, wchodzące w jego skład, zostały wykonane w niemalże zapomnianej już technice mokrej płyty kolodionowej, rzadko spotykanej w zachowanych zasobach archiwalnych.
Większość przechowywanej w archiwum kolekcji klisz szklanych trafiła do Muzeum Etnograficznego jeszcze przed II Wojną Światową. Najprawdopodobniej wtedy ówczesny dyrektor i założyciel naszego Muzeum - Seweryn Udziela, zlecił sporządzenie specjalnych drewnianych pudeł do przechowywania niezwykle delikatnych klisz. W tych pięknie wykonanych, trwałych opakowaniach negatywy przetrwały ponad 100 lat i zachowały się do naszych czasów w doskonałym stanie. Jedno z nich prezentowane jest jako obiekt tygodnia.
Opracował Mateusz Król.
Bibliografia:
Harasym Z., Stare fotografie. Poradnik kolekcjonera, Kraków 2005.
Grabski M., Walery Eljasz Radzikowski – fotograf Tatr i Podhala, Dagerotyp, nr 14/2005.
Sztandara M., Fotografia etnograficzna i „etnograficzność” fotografii. Studium z dziejów myśli etnologicznej i fotografii II poł. XIX w. i I poł. XX w., Opole 2006.
