Krzyże wolności | projekt badawczy
Treść
Maj to doskonały czas na badania terenowe praktyk skupionych wokół przydrożnych krzyży i kapliczek. Po pierwsze wiele z nich staje się centrum nabożeństw majowych, a więc spotkań lokalnej społeczności i wspólnego śpiewania modlitw do Matki Bożej. Po drugie, w Galicji właśnie w maju 1848 zniesiono pańszczyznę. W wielu miejscach gromady wiejskie ufundowały pomniki – w formie krzyży i kapliczek, które w naszym krajobrazie trwają do dziś.
W 2022 Wojciech Wilczyk (fotograf, poeta, autor esejów i tekstów krytycznych o sztuce, autor wielu fotograficznych projektów dokumentalnych) sfotografował (nie)widzialne pomniki wolności – materialne ślady pamięci o uwłaszczeniu w postaci krzyży i kapliczek trwające w krajobrazie dawnej Galicji i dawnego Królestwa Polskiego. Autor powstałej w ten sposób typologii wizualnej zaprosił do współpracy Magdalenę Zych z Muzeum Etnograficznego w Krakowie. W kolekcji MEK znajdują się świadectwa i eksponaty związane z czasem przemian przed- i pouwłaszczeniowych, muzeum prowadziło też badania o współczesnych relacjach ludzi z ziemią i opowiada o dziedzictwie pańszczyzny na wystawie „Kogo stać?”.
W 2023 MEK rozpoczyna etnograficzne badania terenowe, które w wybranych lokalizacjach uchwycą współczesny kontekst tych upamiętnień – prace zostaną zrealizowane dzięki dotacji MKiDN (w ramach programu Kultura ludowa).
Projekt wspiera także dr hab. Patrycja Trzeszczyńska z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ - wraz z 9-osobową studencką grupą już w maju będą pracować m. in. nad tematyką upamiętnień w Gorajcu, Hucie Różanieckiej i okolicach.
Wspólne przedsięwzięcie jest rezultatem współpracy badawczej MEK i IEiAK UJ. W szerokim gronie sprzymierzeńców są także: Agata Jarosławiec, Michał Rauszer, Grzegorz Ciećka, Janusz Mazur, Paweł Puton, Rafał Mazur i Dom Utopii oraz wiele innych osób.
O pomnikach wolności wspominał Andrzej Leder (2017), cytując opracowanie Macieja Piotrowskiego. Pisał o nich także Szymon Modrzejewski w publikacji Stowarzyszenia Magurycz „Brusno. (Nie)istnienie w kamieniu” (2013).
