Konserwacja i restauracja rzeźby "Matka Boska z Dzieciątkiem"
Treść
W pracowni konserwatorskiej MEK zakończyły się właśnie prace nad konserwacją i restauracją XIX-wiecznej figury "Matka Boska z Dzieciątkiem". Pochodząca z miejscowości Szreńsk, figura była w złym stanie, z licznymi uszkodzeniami polichromii i drewna, oraz śladami kontaktu z ogniem. Prace konserwatorskie i restauratorskie miały na celu zabezpieczenie obiektu przed dalszą destrukcją i przywrócenie jego estetyki, z poszanowaniem zabytkowego charakteru.
Drewniana, XIX-wieczna (?) figura Matka Boska z Dzieciątkiem (nr inw. 49606/mek) została przekazana do zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie w 1974 r. wraz z 370 obiektami
z kolekcji Wincentego P. Śliwińskiego. Niewiele wiadomo o jej historii. W informacjach dotyczących proweniencji rzeźby znajduje się jedynie zapis o pochodzeniu z miejscowości Szreńsk, w powiecie mławskim, w województwie mazowieckim.
Na decyzję o podjęciu pilnych prac konserwatorskich wpłynął zły stan zachowania figury. Największe zagrożenie dla obiektu stanowiła odspojona, w wielu miejscach, zaprawa i polichromia. Wybrzuszone „łuski” były cienkie i kruche, co mogło skutkować powstawaniem kolejnych ubytków w stosunkowo krótkim czasie. Zniszczenia na powierzchni obiektu świadczyły również o bezpośrednim kontakcie z ogniem. Spieczenia i okopcenia polichromii występowały w wielu miejscach – rozległe uszkodzenia widoczne były na płaszczu Matki Boskiej i w centralnej części podstawy od strony odwrocia, a także po prawej stronie rzeźby - w obrębie twarzy, szyi i szat Marii. Nie zachowała się część podstawy, oryginalnie doklejona z przodu figury. Powierzchnia była zabrudzona i zakurzona, szczególnie w zagłębieniach formy, pożółkła ze względu na starzenie się spoiwa warstwy zabezpieczającej, z ubytkami drewna, gruntu oraz warstw malarskich. Metalowe elementy (gwoździe) stanowiące trzpienie dla koron były pokryte rdzą, a szlagmetal (?) zdobiący korony był miejscowo skorodowany.
Ze względu na wysokie walory artystyczne polichromowanej figury oraz zły stan zachowania materii obiektu wyznaczono dwa cele planowanych prac. W ramach konserwacji należało przede wszystkim zabezpieczyć obiekt przed postępującą destrukcją warstw technologicznych. Drugim ważnym celem było przeprowadzenie prac restauratorskich, z poszanowaniem zabytkowego charakteru rzeźby. Zabiegi restauratorskie są stosunkowo rzadko podejmowane w odniesieniu do obiektów muzealnych, jednak w tym przypadku były uzasadnione ze względu na dość liczne ubytki warstw zaprawy i polichromii, które utrudniały całościowy odbiór formy rzeźbiarskiej i kompozycji figury.
Prace nad obiektem rozpoczęto od rozpoznania budowy technologicznej obiektu oraz opracowania programu prac konserwatorskich i restauratorskich. Wykonano zdjęcia całości rzeźby, a także fragmentów obrazujących charakter i rozmiar zniszczeń. Wstępnie oczyszczono obiekt z kurzu przy użyciu miękkiego pędzla, omijając warstwy odspojone. Przed przystąpieniem do oczyszczania powierzchni rzeźby z zabrudzeń, przeprowadzono zabieg podklejania odspojeń zaprawy i warstwy malarskiej. Najlepszy efekt osiągnięto przy użyciu roztworu Tylozy, która zmniejszała napięcie powierzchniowe i zwilżała „łuski”, oraz kleju rybiego. Zmiękczone warstwy kładziono i dociskano kostką introligatorską lub/i przy użyciu worków z piaskiem na podkładce z folii poliestrowej. Kolejno wykonano próby skuteczności różnych środków czyszczących i odporności polichromii na rozpuszczalniki, w celu dobrania odpowiedniego preparatu, jego stężenia czy mieszaniny, do oczyszczenia powierzchni z zabrudzeń. Następnie oczyszczono powierzchnię polichromii i szlagmetalu na koronach. Usunięto ślady korozji i zabezpieczono metalowe trzpienie do mocowania koron. Wykonano uzupełnienia ubytków drewna oraz zapraw. Nie rekonstruowano jednak brakującego fragmentu podstawy w przedniej części figury. W celu odtworzenia charakteru oryginalnej polichromii na fragmentach uzupełnianych zdecydowano się zastosować farby akwarelowe oraz pigmenty modyfikowane dodatkiem medium woskowego - spoiwa przygotowanego z wosku pszczelego zemulgowanego niskoprocentową wodą amoniakalną. Technika tempery woskowej, zwana w przeszłości Cera Colla, umożliwia nadanie połysku warstwie poprzez jej wypolerowanie, a tym samym dopasowanie połysku (lub matu) do charakteru oryginalnej polichromii. Fragmenty uzupełnione są rozróżnialne z bliskiej odległości, tak, aby nie fałszować oryginału, z dystansu natomiast tworzą harmonijną całość. Ubytki w warstwie szlagmetalu scalono złotem mineralnym na spoiwie z szelaku. Końcowym etapem było zabezpieczenie powierzchni obiektu werniksem satynowym w sprayu.
Konserwację i wstępne prace restauratorskie wykonała studentka IV roku WKiRDS ASP w Krakowie w ramach praktyk muzealnych, kontynuację prac restauratorskich: uzupełnianie ubytków oraz scalanie kolorystyczne – Dział Konserwacji MEK.
